فمینیسم نه با مادری٬ بلکه با محدود شدن زنان در بیولوژی خود مخالف است

نسرین افضلی

(این نوشته قبلا به صورت مصاحبه در ایران وایر به چاپ رسیده است)

این که آیا  مادر شدن مانع از پیشرفت شغلی و اجتماعی یک زن می شود تا حدود زیادی به نگاه جامعه در مورد «فرزندآوری» و قوانین وضع شده وابسته است. در آخرین نظرسنجی‌ها کشور سوئیس بهترین کشور جهان برای مادر شدن اعلام شده است٬ بدلیل اینکه بعد از تولد کوکدک٬ از مادر‌ها و پدر‌ها حمایت می‌شود و فشار بچه دار شدن به جای والدین و به ویژه مادر، به کل جامعه منتقل شده و از شدت و فشار آن کم می‌شود و در این شرایط  زندگی زن به تنهایی درگیر فرایند فرزندآوری نیست. نهادهای حمایتی٬ کمک‌های مالی و تسهیلات مادران تنها٬ موجب میشود بچه دار شدن هزینه و ریسک بزرگی برای زن به شمار نیاید.

دلایل متعددی برای تردید و هراس زنان از فرزندآوری وجود دارد. هنجارهای سکسیستی  باعث می شود زنان در هنگام و  پس از بارداری و زایمان به جای اینکه توجه‌شان را به حفظ سلامت خود و بچه معطوف کند، به ظاهر و تغییرات ظاهری معطوف کنند. گاه پس از زایمان به خاطر فشارهای مستقیم و غیرمستقیمی که از سوی همسر یا جامعه به آن‌ها تحمیل می‌شود، به این فکر می‌افتند که جراحی کرده و واژن‌ خود را تنگ کنند، بدن‌شان را ترمیم کنند یا شکم‌شان را ساکشن کنند، یعنی به فکر ترمیم تغییراتی می‌افتند که عوارض طبیعی بارداری است و برای هر زنی رخ می‌دهد و این‌ اقدامات٬ هزینه‌های مالی و روانی زیادی را به آن‌ها تحمیل می‌کند.

اما زنان تا چه حد می توانند خواست و انتخاب شخصی خود را در بچه دار شدن لحاظ کنند؟ آیا زن میتواند بدون توافق شوهرش تصمیم به بچه دار شدن یا نشدن بگیرد؟ با اینکه در قانون ایران و برخی دیگر از کشورها این حق در اختیار زن نیست اما طبق منشور حقوق بشر و نیز کنوانسیون رفع تبعیض از زنان بارداری یا پایان بخشیدن به بارداری باید کاملا در اختیار زن باشد. از طرفی  این یک امر کاملا شخصی و اخلاقی بین زوجین است. با اینکه امکان کنترل بارداری و سقط جنین وجود دارد، تا وقتی زن به طور کامل به لحاظ روحی و جسمی آمادگی لازم را برای تربیت و به دنیا آوردن فرزند نداشته باشد، نباید هیچ مصلحت یا سیاستی او را وادار یا ترغیب به بارداری کند.

بعد از انقلاب صنعتی و بعد از اینکه تعداد زن‌ها در بازار کار بیشتر شد، زن‌ها مجدانه تر خواستار استقلال مالی شدند. تا پیش از آن زن‌ها در خانه کار زیادی انجام می‌دادند. بچه‌ها را بزرگ می‌کردند و مسئولیت‌های متعددی داشتند ولی کسب درآمد و نان آوری در اختیار مرد بود وبه تبع آن قدرت نیز در اختیار مرد‌ها بود و برای حضور بیشتر زنان در بازار داشتن فرزند یکی از موانع اصلی بود چون که نه حمایت‌ کافی از سوی نهادهای اجتماعی وجود داشت و نه تقسیم نقش‌های جنسیتی زن و مرد در کارهای خانه و تربیت فرزند این اجازه را می داد . قرص‌های بارداری و ابزارهای پیشگیری به زن‌ها این امکان را داد که تعداد، زمان و فواصل بارداری را کنترل کنند. در شرایط ایران٬ که نه تنها حمایت از مادران وجود ندارد بلکه نقض سیستماتیک حقوق مادران آشکار است٬ مادرشدن ریسک بزرگی است.  در برخی موارد کارفرماها تعهداتی از زنان می گیرند که تا فلان مدت نباید بچه دار شوید. گرفته می‌شود از نیروهای کار در برخی جا‌ها که تا مدت معینی نباید بچه دار شوید، مسلما با چنین  شرایط نابسامان و قوانین ناقصی فرزندآوری بیش از آنکه موجب خوشحالی زن‌ شود باعث از دست رفتن موقعیت ها و آزادی‌ اش خواهد شد٬ اما در کشورهایی که قوانین حمایتگرانه برای بچه دار شدن وجود دارد زنان انگیزه و رغبت بیشتری به مادر شدن دارند.

با ظهور ابزارهای جلوگیری و کنترل زمان و فواصل بارداری، مسئلهٔ کنترل جمعیت به گونه‌ای در اختیار زن‌ها قرار گرفته است٬ گر چه حکومت‌ها اغلب با این موضوع مخالف بوده و معتقدند کنترل نسل و جمعیت باید در راستای مصالح ملی و مسایل دولت حاکمه باشد. اما پیشرفتهای پزشکی و حقوقی٬ ابزاری شد برای اینکه زن‌ها رودروی حکومت‌ها برای احقاق حقوقشان بایستند و درخواست کنند که اگر حقوق برابر نگیرند، مزایای بازنشستگی به‌شان تعلق نگیرد یا مطمئن نباشند که پس از بارداری و زایمان به کارشان بازگردانده می‌شوند، در برابر فرزندآوری مقاومت می‌کنند. به همین دلیل حکومت‌ها روی اوردند به سمت سیاست‌های تشویقی. مثلا مهدکودک ساختند و قوانین سفت و سختی گذاشتند که زن‌ها بعد از مرخصی زایمان با‌‌ همان حقوق و شرایط قبل از زایمان مشغول به ادامه  کار بشوند و اگر کارفرمایی، نیروی کاری را به خاطر بارداری یا زن بودن اخراج می‌کرد، یا تنزل مقام می‌دادند یا اینکه ناچار می‌شد جریمهٔ سختی پرداخت کند.

فمینیسم با هیچ انتخاب فردی در تقابل نیست مگر آنچه که حقوق بشر را تحت الشعاع قرار داده یا نقض کند. شعار اصلی فمینیسم این است که حقوق زنان، حقوق بشر است. فمینیسم می‌گوید هر حقی که در جهان برای مردان قائل هستیم باید و الزام داریم برای زنان هم قائل باشیم. زن صرفا نباید بدلیل پدیده های بیولوژیکش مثل پریود، بارداری، شیر دادن یا غیره… از حقوق انسانی‌٬ اشتغال، پیگیری علائق و سلائق شخصی خودش محروم باشد. بحث فمینیسم مبارزه با محدودیت‌های زنانه است. فمینیسم نه با فرزندآوری بلکه با سو استفاده‌ای که از بیولوژی زن می‌شود و آن‌ها را در بیولوژیشان محصور و محدود می‌کند مخالف است. تحقیقات زیاد نشان می‌دهد که احتمال اخراج زنانی که به مرخصی زایمان می‌روند بیشتر است و همین هم نشان دهندهٔ این است که فرزندآوری در دنیای کنونی برای زن‌ها هزینه ساز هست.